آیه 40 سوره فصلت

إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي آياتِنا لا يَخْفَوْنَ عَلَيْنا أَ فَمَنْ يُلْقى‌ فِي النَّارِ خَيْرٌ أَمْ مَنْ يَأْتِي آمِناً يَوْمَ الْقِيامَةِ اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (40)

إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ‌: بدرستى كه آنانكه كج مى‌شوند و منحرف گردند، فِي آياتِنا: در آيات كتاب ما و از صراط مستقيم و دين قويم برمى‌گردند به سبب طعن و تخويف و تأويل و القاى كلام لغو، لا يَخْفَوْنَ عَلَيْنا: مخفى و پوشيده نشوند بر ما به اقوال و اشخاص، يعنى همه را مى‌بينيم و اقوال آنها مى‌شنويم، پس جزاى طعن و تحريف و سزاى الحاد و القاى كلام لغو را به ايشان خواهيم رسانيد.

جلد 11 - صفحه 378

بعد از آن به طريق استفهام انكارى فرمايد: أَ فَمَنْ يُلْقى‌ فِي النَّارِ خَيْرٌ: آيا پس كسى كه انداخته شود در آتش به سبب الحاد و كفر، بهتر است از حيث عاقبت، أَمْ مَنْ يَأْتِي‌: يا كسى كه بيايد، آمِناً يَوْمَ الْقِيامَةِ: در حالتى كه ايمن باشد از آتش جهنم روز قيامت، يعنى در روز قيامت هرگز اين دو مساوى نيستند، زيرا اولى در مرتبه سفلا آتش سوزان، و دومى در درجه عليا در مهدامن و امان.

بعد از آن تهديد فرمايد كه: اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ‌: بجا آوريد آنچه مى‌خواهيد از خير و شر و كفر و ايمان و طاعت و معصيت، إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ: بدرستى كه خداى تعالى به آنچه مى‌كنيد بيناست و هيچ چيز بر او پوشيده نيست، پس جزا و سزا خواهد داد.

تبصره:

خداى تعالى از راه لطف و مرحمت به طريق استفهام، نتيجه اقرار و انكار به معتقدات حقه ايمانيه را فرمايد به اينكه مؤمن معتقد را امان و ملحد منكر را نيران است، پس تأمل نمائيد و در پيشگاه عقل خود بسنجيد كدام يك از اين دو طريق خير و صلاح است؛ و البته شخص عاقل منصف تصديق نمايد به اينكه خير و رشد و راحتى و آسايش شخص در ايمان است كه صادق مصدق خبر داده، پس از اذعان به اين مطلب عقل حكم نمايد كه اى شخص عاقل انصاف نيست موجبات امن و آسايش خود را در آتيه آخرت فراهم نكنى و بسوء اختيار سر انجام بد آتش و عقاب را طارى سازى.

وَ إِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (36) وَ مِنْ آياتِهِ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ لا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَ لا لِلْقَمَرِ وَ اسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَهُنَّ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ (37) فَإِنِ اسْتَكْبَرُوا فَالَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ يُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ هُمْ لا يَسْأَمُونَ (38) وَ مِنْ آياتِهِ أَنَّكَ تَرَى الْأَرْضَ خاشِعَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَيْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ إِنَّ الَّذِي أَحْياها لَمُحْيِ الْمَوْتى‌ إِنَّهُ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ (39) إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي آياتِنا لا يَخْفَوْنَ عَلَيْنا أَ فَمَنْ يُلْقى‌ فِي النَّارِ خَيْرٌ أَمْ مَنْ يَأْتِي آمِناً يَوْمَ الْقِيامَةِ اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (40)

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جاءَهُمْ وَ إِنَّهُ لَكِتابٌ عَزِيزٌ (41) لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ (42)

ترجمه‌

و اگر تحريك بنا صواب نمايد تو را از شيطان تحريكى پس پناه بر بخدا همانا او شنواى دانا است‌

و از نشانه‌هاى قدرت او شب و روز و خورشيد و ماه است سجده نكنيد براى خورشيد و نه براى ماه و سجده كنيد براى خداوندى كه آفريد آنها را اگر او را ميپرستيد

پس اگر تكبر و سركشى كنند پس آنان كه نزد پروردگار تواند تسبيح مينمايند براى او در شب و روز و ايشان ملول نمى‌شوند

و از نشانه‌هاى قدرت او است اينكه تو مى‌بينى زمين را افتاده و فرسوده پس چون فرستيم بر آن آبرا حركت كند و برآيد همانا آنكه زنده گردانيد آنرا هر آينه زنده كننده مردگانست همانا او بر همه چيز توانا است‌

همانا آنها كه ميل ميكنند از حق بباطل در آيتهاى ما پوشيده نمى‌باشند بر ما آيا كسيكه افكنده ميشود در آتش بهتر است يا كسيكه بيايد ايمن در روز قيامت بكنيد آنچه را كه خواستيد همانا او بآنچه ميكنيد بينا است‌

همانا آنانكه كافر شدند بقرآن مجيد چون آمد آنها را و همانا آن هر آينه كتابى گرامى است‌

راه نمى‌يابد باو باطل از پيش رويش و نه از پشت سرش فرستاده شده است از پروردگار درست كردار ستوده.

تفسير

خداوند متعال در تعقيب دستور سابق به پيغمبر خود راجع بمعامله با كفّار ميفرمايد كه اگر برانگيزاند و تحريك كند بامر بيرون از صلاح و صوابى تو را از شيطان لعين تحريك و وسوسه‌اى يعنى وادار نمايد تو را بوسوسه و تهييج خشم كه در مقابل رفتار و گفتار كفار معارضه بمثل نمائى نه مدافعه بأحسن كه دستور بود پس پناه ببر بخدا از وسوسه او خدا ميشنود و ميداند چگونه دفع شرّ

جلد 4 صفحه 560

او را از تو بنمايد و خشم تو را تسكين دهد و قمّى ره فرموده مخاطبه با پيغمبر صلى اللّه عليه و اله است و مراد مردمند و تجربه شده گفتن اعوذ باللّه من الشيطان الرجيم براى تسكين غضب بسيار نافع است و از آيات و دلائل قدرت و حكمت الهى جعل شبانه روز است بگردش آفتاب يا زمين و منافع وجوديّه آن دو مكرّر ذكر شده و مشهود و مسلّم است و دو كوكب درخشان در روز و شب كه آفتاب و ماه است نيز دو آيه و دليل بزرگ بر توحيد و عظمت خداوند حميد است ولى نبايد در برابر آن دو سجود نمود چون هر قدر وجودشان نافع و مثمر و منير باشد مخلوق و مأمور و متحرّك بامر حقّند بلكه بايد در برابر خالق آن دو و ساير كواكب كه همه آيات قدرت و عظمت آفريننده خودند مردم سجده كنند اگر مشركين راست ميگويند كه مقصودشان از سجده در برابر مخلوق عبادت خالق است چنانچه مشركين مكّه اظهار مينمودند كه ما عبادت ستاره و بت را وسيله تقرّب بخدا ميدانيم و در واقع عبادت خدا مينمائيم ولى سجود عبادتى است كه مخصوص بحق است و براى غير خدا جائز نيست چون بالاترين تعظيم بايد مخصوص ببالاترين معظّم باشد و در ذيل اين آيه سجده واجب است و آداب آن قبلا گوشزد گرديد پس اگر استكبار و استنكاف نمايند از سجده براى خدا بر دامن كبرياء او گردى ننشيند بلكه ملائكه مقرّبين تسبيح و تقديس مينمايند حق را در شب و روز و از عبادت خسته و ملول نميشوند و يكى از آيات و ادلّه توحيد و معاد آنستكه در زمستان زمين ديده ميشود بائر و سر افكنده و پست و خشك شده مانند شخص خاشع خاضع ذليل و چون باران بهارى بآن رسد حركت ميكند و از جاى خود مرتفع ميشود بگياهان و زمين مرده زنده ميگردد چنانچه مردم مرده هم در قيامت زنده ميشوند و اينها همه از جانب خدا روح تازه بخود ميگيرند و او بر تمام امور از اماته و احياء ارض و خلق و هر چه ممكن باشد قادر و توانا است و كسانيكه منحرف ميشوند از حق و مايل ميگردند بباطل در آيات الهى بطعن و تحريف و تأويل بدلخواه و القاء باطل در آن بر خدا مخفى و پوشيده نخواهند ماند و بمجازات اعمال خودشان در دنيا و آخرت خواهند رسيد آيا كسيكه در قيامت افتاده شود در آتش مانند اهل الحاد كه ذكر شد بهتر است حالش يا كسيكه با كمال اطمينان خاطر آنروز در پيشگاه الهى حاضر شود مانند اهل‌

جلد 4 صفحه 561

ايمانى كه از ظواهر قرآن و تفاسير ائمه اطهار تجاوز نميكند و براى تهديد شديد خداوند بآنها فرموده هر كار دلتان ميخواهد بكنيد اعمال شما از تحت نظر خداوند خارج نيست و كاملا بمجازات خواهيد رسيد و آن ملحدين همان كسانى هستند كه كافر شدند بقرآن چون براى هدايت آنها نازل شد و خدا آنها را ميشناسد و مجازات مينمايد و بنابر اين جمله انّ الّذين كفروا بدل است از انّ الّذين يلحدون فى آياتنا و محتمل است جمله مستأنفه باشد و خبر انّ معذّبون باشد كه حذف شده يا اولئك ينادون من مكان بعيد باشد كه در آيات بعد ذكر شده است و همانا قرآن كتابى است گرامى و ارجمند بحكم خدا كه احترام آنرا واجب و لازم فرموده و كسى قادر براتيان بمثل او نخواهد بود و محفوظ از هر تصرّف و تغيير و تبديلى است بحفظ الهى تا قيامت و از هر جهت مثل و مانند ندارد اينها همه جهات عزّت آن است و پيش از آن و بعد از آن كتابيكه مخالف و ناسخ آن باشد نيامده و نخواهد آمد و در مجمع از صادقين عليهما السلام نقل نموده كه نيست در اخبار آن از گذشته و آينده باطلى بلكه تمام اخبار آن مطابق با واقع است و بعضى گفته‌اند مراد آنستكه از هيچ جهت مورد انتقاض و اعتراض و ايراد نيست و ظاهرا تمام معانى صحيح است و اينها همه براى آنستكه آخرين كتابى است كه براى اصلاح امر معاش و معاد خلق تا روز قيامت بقصد اعجاز بشر از اتيان بمثلش از طرف خداوند حكيم حميد بر محمد محمود سر سلسله عوالم غيب و شهود نازل شده و در آن خاندان مصون از حوادث زمان خواهد بود و كلمه امّا در و امّا ينزغنّك ظاهرا مركّب از ان شرطيّه و ماء زائده براى تأكيد است و باين جهت شبيه بقسم و فعل مؤكّد بنون تأكيد شده است.

إِن‌َّ الَّذِين‌َ يُلحِدُون‌َ فِي‌ آياتِنا لا يَخفَون‌َ عَلَينا أَ فَمَن‌ يُلقي‌ فِي‌ النّارِ خَيرٌ أَم‌ مَن‌ يَأتِي‌ آمِناً يَوم‌َ القِيامَةِ اعمَلُوا ما شِئتُم‌ إِنَّه‌ُ بِما تَعمَلُون‌َ بَصِيرٌ (40)

بدرستي‌ ‌که‌ كساني‌ ‌که‌ ميل‌ ‌از‌ حق‌ ميكنند بطرف‌ باطل‌ ‌در‌ آيات‌ قدرة الهي‌ مخفي‌ نميشوند ‌بر‌ ‌ما تمام‌ صحراي‌ محشر حاضر ميشوند آيا ‌پس‌ كسي‌ ‌که‌ انداخته‌ شود ‌در‌ آتش‌ بهتر ‌است‌ ‌ يا ‌ كسي‌ ‌که‌ بيايد ‌با‌ كمال‌ امن‌ روز قيمة اعملوا آنچه‌ ميخواهيد محققا خداوند بآنچه‌ عمل‌ ميكنيد بينا ‌است‌.

إِن‌َّ الَّذِين‌َ يُلحِدُون‌َ فِي‌ آياتِنا ملاحده‌ دهريه‌ هستند ‌که‌ منكر جميع‌ شرايع‌ هستند و اطلاق‌ ‌بر‌ اسمعيليه‌ ميشود ‌که‌ ‌بعد‌ ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ ‌او‌ ‌را‌ امام‌ ميدانند و ‌او‌ ‌را‌ امام‌ غائب‌ ميپندارند و ‌در‌ مدت‌ غيبت‌ ‌او‌ تكليف‌ ‌را‌ برداشتند و نظير ‌آنها‌ قماميه‌ هستند ‌که‌ ‌در‌ زمان‌ غيبت‌ حضرت‌ بقية اللّه‌ ميگويند هيچ‌ تكليفي‌ نيست‌ ‌تا‌ ظاهر شود و مراد ‌در‌ ‌اينکه‌ آيه شريفه‌ اينكه‌ ‌اينکه‌ آيات‌ الهيه‌ ‌از‌ نزول‌ باران‌ و روئيدن‌ گياه‌ها و جريان‌ مياه‌ ‌را‌ مستند بطبيعت‌ ميدانند ميل‌ ‌از‌ حق‌ ميكنند و رو بباطل‌ ميروند.

لا يَخفَون‌َ عَلَينا ‌از‌ قدرت‌ پروردگار بيرون‌ نيستند و ‌در‌ محشر ‌در‌ تحت‌ حكم‌ ‌او‌ وارد ميشوند.

أَ فَمَن‌ يُلقي‌ فِي‌ النّارِ ‌از‌ ملاحده‌ و كفار و مشركين‌ و ضالين‌ و مضلين‌.

خَيرٌ بهتر ‌است‌.

جلد 15 - صفحه 440

أَم‌ مَن‌ يَأتِي‌ آمِناً يَوم‌َ القِيامَةِ مؤمن‌ معتقد بآيات‌ الهيه‌.

اعمَلُوا ما شِئتُم‌ ‌هر‌ چه‌ ميخواهيد بگوئيد و معتقد شويد و عمل‌ كنيد ‌به‌ تمام‌ اينها.

إِنَّه‌ُ بِما تَعمَلُون‌َ بَصِيرٌ لا يَخفي‌ عَلَيه‌ِ شَي‌ءٌ فِي‌ الأَرض‌ِ وَ لا فِي‌ السَّماءِ.

]

(آیه 40)- تحریف گران آیات حق! بعد از بیان آیات الهی و نشانه‌های پروردگار در آیات پیشین، اکنون سخن از تهدید کسانی است که نشانه‌های توحید را تحریف می‌کنند، و به اغفال و گمراه ساختن مردم می‌پردازند، می‌گوید: «کسانی که آیات ما را تحریف می‌کنند بر ما پوشیده نخواهند بود» (إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیاتِنا لا یَخْفَوْنَ عَلَیْنا).

ممکن است با مغالطه و سفسطه مردم را بفریبند، و ممکن است بر این عمل زشت و ننگین خود پرده بیفکنند و خود را از انظار مردم مستور دارند، اما هرگز

ج4، ص315

نمی‌توانند کمترین عمل خود را از ما پنهان نمایند.

قرآن مجازات همه آنها را در ادامه این بحث با یک مقایسه روشن بیان کرده، می‌گوید: «آیا کسی که در آتش افکنده می‌شود بهتر است یا کسی که در سایه ایمان در نهایت امن و امان در قیامت قدم به عرصه محشر می‌گذارد»؟! (أَ فَمَنْ یُلْقی فِی النَّارِ خَیْرٌ أَمْ مَنْ یَأْتِی آمِناً یَوْمَ الْقِیامَةِ).

آنها که با ایجاد شک و فساد عقائد و ایمان مردم را به آتش کشیدند، باید در آن روز طعمه آتش شوند و آنها که در سایه ایمان محیط امن و امانی برای جامعه بشری آفریدند باید در قیامت در نهایت امنیت به سر برند، مگر در آن روز همه اعمال ما تجسم نمی‌یابد؟

و از آنجا که وقتی از هدایت کسی مأیوس شوند او را به حال خود رها می‌کنند، می‌گویند: هر کاری می‌خواهی بکن، در ادامه این آیه آنها را مخاطب ساخته، می‌گوید: «هرچه می‌خواهید انجام دهید»! (اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ).

اما بدانید «که خدا به آنچه انجام می‌دهید بیناست» (إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ).

بدیهی است این امر به معنی آزادی عمل آنها، و یا الزام به انجام هر کار نیست، بلکه تهدیدی است نسبت به آنها که هیچ حرف حقی در گوششان فرو نمی‌رود.